Landstede Groep
   
Jaargang 4 | Editie 2 | Archief 2015 - 2019

Rouwverwerking op school: ‘Je moet voorbereid zijn’

Vroeg of laat krijgt iedere docent er mee te maken: verlies en rouw. Omdat een collega overlijdt, een ouder van leerling of misschien wel een leerling zelf. Hoe ga je daar goed mee om? Wat moet je juist wel of niet doen?

Martine Jager zat dinsdagmiddag 5 december midden in de Sinterklaasviering met haar mentorklas toen haar mobiel ging. In het scherm zag ze de naam van de vader van een van haar mentorleerlingen. De middag ervoor had hij haar nog een mailtje gestuurd dat zijn zoon niet bij de Sinterklaasviering kon zijn vanwege een ziekenhuisopname. De surprise, verwachtte zijn vader, zou hij aan het einde van de week wel kunnen ophalen.

Martine liep de klas uit, nam het gesprek aan en hoorde dat zijn zoon de avond ervoor plotseling was overleden. ‘Hij had kanker, dat wisten we. Ook dat het er slecht uitzag. Maar dat het zo snel zou gaan, daar hadden we niet op gerekend. Niemand.’

‘Je moet voorbereid zijn’

Omdat de vooruitzichten slecht waren, had Martine, docent handvaardigheid en tekenen op het Ichthus College Kampen, in de voorgaande weken samen met de IB’er het rouwprotocol er al eens bijgepakt. ‘Dat voelde dubbel, hij lééfde nog. Maar je wilt op het moment dat het nodig is de juiste beslissingen kunnen nemen. Dan moet je voorbereid zijn.’

Eerst contact met thuis

Nadat Martine van de eerste emoties was bekomen, lichtte ze de IB’er en de teamleider in. ‘Daarna heb ik de Sinterklaasviering afgerond. Dat vond ik achteraf heel raar, dat ik dat kon. Na afloop ben ik met de leerlingen in een kring gaan zitten en heb ik het nieuws samen met de co-mentor en de IB’er verteld. De leerlingen mochten pas weg als ze contact hadden gehad met thuis. Sommige kinderen werden direct opgehaald. Anderen wilden juist nog even met elkaar in het lokaal blijven. Dat kon uiteraard.’

 

Respect voor 12-jarigen

De teamleiders gingen volgens protocol aan de slag met de praktische zaken: afstemming over het informeren van de andere klassen, overleg met de ouders over wel of geen rouwadvertentie en het opstellen van een nieuwsbrief naar ouders. ‘Zij namen de zakelijke kant op zich’, zegt Martine. ‘Ik bekommerde me, samen met de IB’er om de leerlingen.’ De volgend ochtend richtte ze met de klas een herdenkingsruimte in met kaarsjes, foto’s en kaartjes die de leerlingen konden beschrijven. Een docent Nederlands mailde een mooi gedicht dat zij voorlas. De leerlingen maakten een zon met zonnestralen waarop ze iets tekenden of schreven. ‘Dan krijg je respect hoor, voor wat die 12-jarigen al verwoorden.’

Bewaardoos met herinneringen

De week werd afgesloten met een herdenkingsdienst op school. Alle spullen die de leerlingen hadden gemaakt en enkele werkstukken die nog op school lagen, verzamelde Martine in een door een techniekdocent gemaakte houten bewaardoos. Deze doos, die versierd was door de klasgenoten, heeft ze voor de voorjaarsvakantie aan de ouders gegeven. Een paar dagen later ontving Martine een foto van de zon die op zijn kamer hing. ‘Die heb ik uiteraard weer gedeeld met de klas.’

Leerlingen van het Ichthus Kampen die nog behoefte hebben om over hun verdriet te praten, kunnen terecht bij een vertrouwenspersoon of een zorgcoördinator die een cursus rouwverwerking heeft gedaan. ‘Maar de mentor en de IB’er zijn vooral eerste aanspreekpunt voor de leerlingen. Een echte rouwspecialist hebben we niet.’

‘Wees bewust van je eigen overtuiging

Hoe moet je handelen bij het overlijden van een leerling of bij de begeleiding van iemand die rouwt om een dierbare? Onderwijsadviseur en Landstede-medewerker Nicoline Kruiswijk volgde een opleiding verlies- en rouwverwerking. ‘Met gezond verstand kom je een heel eind’, zegt ze. Toch geeft ze hierover workshops aan begeleiders in het onderwijs, voornamelijk aan docenten en mentoren. ‘Daarbij ligt de nadruk op bewustwording van je eigen overtuigingen en ervaringen op dit gebied. Dat speelt namelijk altijd mee in je begeleiding.

Ook is het goed actuele kennis te hebben. Er is veel nieuw onderzoek over hoe jongeren, ook jongeren met een autistische stoornis, omgaan met verlies. Wat doet het met het ontwikkelproces van een puber die vaak middenin een losmaakproces zit van zijn ouders? Kun je je nog wel losmaken als je vader of moeder ziek wordt of overlijdt? Durf je dat nog? Sommige kinderen zetten de rouw even uit. Anderen gaan heel erg in de zorgmodus zitten.’

Zaterdag begrafenis, maandag op school

Arien Kamperman geeft verschillende kunstvakken bij TalentStad en is mentor. ‘Op school hebben we regelmatig te maken met leerlingen waarvan een ouder ziek is of is overleden. Soms zijn de verhalen heel aangrijpend en vraag ik me af wat ik kan doen om hem of haar te ondersteunen. Twee jaar geleden nam ik deel aan de workshop van Nicoline. Wat me vooral is bijgebleven, is dat pubers het liefst willen dat alles weer snel normaal is. Je kunt als mentor wel denken dat het niet goed is om op maandag op school te zitten als je op zaterdag je vader hebt begraven, maar als dat voor zo’n leerling werkt, dan moet je dat respecteren.’

Blijf vragen stellen

Ook is het belangrijk dat je luistert en niet meteen met oplossingen komt of je eigen ervaring deelt, zegt Arien. ‘Vul ook niet in hoe iemand zich waarschijnlijk wel zal voelen, want dat weet je gewoon niet. Wat je wel moet doen? Blijf vragen stellen en zorg dat leerlingen weten dat ze bij je terechtkunnen. Ook zijn we als mentor bij de begrafenis of crematie aanwezig en geven daar ook klasgenoten de gelegenheid voor.’

‘Machteloosheid ligt op de loer’

Goede aandacht, stelt Nicoline, is duurzame aandacht. ‘Hou een leerling goed in de gaten, ook als het al wat langer geleden is. Kijk goed hoe zo’n leerling zich ontwikkelt.’ Soms doen begeleiders niks uit angst om iets verkeerds te doen, merkt Nicoline. ‘Machteloosheid ligt op de loer. Maar je kunt bij een leerling best aangeven dat je het belangrijk vindt om er voor hem of haar te zijn, maar wilt afstemmen wat daarvoor de beste manier is.’

Geef vorm aan verdriet met rituelen

Gerrie de Haan is vertrouwenspersoon op het CCC en heeft als aandachtsgebied rouw. ‘Een paar jaar geleden is een mentor overleden. Ik heb samen met de klas vormgegeven aan het verdriet. Dat kan heel goed met rituelen. Iets waarbij leerlingen niet per se hoeven te praten, maar iets kunnen doen. We hebben in het Open Leercentrum een gedenkplekje ingericht met kaarsen en een boek waar iedereen iets in kon schrijven. Je hoeft geen grootse dingen te doen, maar probeer het wel met een bepaalde gedragenheid te doen. Na veertig dagen heb ik de periode van rouw symbolisch afgesloten. We zijn met de klas naar buiten gegaan, hebben een wens voor de docent opgeschreven en dat verbrand. Sommige kinderen vonden het leuk, anderen vonden het raar. Ik hoop dat ze er later aan terugdenken als een mooi ritueel dat helpt om te verwerken. Het boek met teksten van de leerlingen heb ik aan de familie van de docent gegeven.’

Docent, geen hulpverlener

Of je nou het gesprek aangaat met leerlingen of samen iets doet, het is belangrijk dat gevoelens een weg kunnen vinden, zegt Gerrie. ‘Hou wel in gedachten dat je docent bent, geen hulpverlener. Verwijs een leerling door als je niet kunt bieden wat iemand nodig heeft. En vind je het als mentor echt te lastig om het gesprek met een klas of een leerling aan te gaan, zoek dan iemand binnen de school die dat wel kan.’

Ervaringen delen

Nicoline: ‘Als school wil je er zijn voor de leerlingen in voor- en tegenspoed en juist bij tegenspoed komt het erop aan. Dan zie je het beste in begeleiders naar boven komen. Er ontstaat saamhorigheid en van daaruit worden de mooiste dingen gedaan. Het zou mooi zijn als we een vorm kunnen vinden om die kennis en ervaringen met elkaar te delen: welke rituelen er zijn gebruikt, hoe de communicatie is gegaan, wat goed heeft gewerkt en niet in de laatste plaats; wat dit voor jou als begeleider heeft betekend en hoe je hiermee verder gaat.’ Ook Martine is daar voorstander van. ‘Iedere situatie is anders, maar de impact van een verlies, vooral van een leerling, is enorm. Het is fijn om dan ervaringen te kunnen uitwisselen en elkaar tips te kunnen geven.’ 

Meer lezen over begeleiding bij verlies en rouwverwerking? Enkele literatuurtips van Nicoline:

  • De rouwende school. Een handboek voor kinderopvang, primair en voortgezet onderwijs en mbo van Riet Fiddelaers-Jaspers.
  • Mijn troostende ik, kwetsbaarheid en kracht van rouwende jongeren, van Riet Fiddelaers-Jaspers
  • Rouw bij kinderen en jongeren, over het begeleiden van verliesverwerking, van Mariken Spuij
  • Als jongeren rouwen… 80 praktische tips, van Annelyn de Boer

Lees ook de column Powervrouwen van Arien over dit onderwerp in deze ZinMag 




Vorige
Volgende
1 2 3 4 5 6