Op weg naar rookvrije schoolterreinen

Zelfs rokers vinden roken vaak gênant. ‘Als je groepjes mensen ziet die kleumend onder een afdakje staan te roken, vóel je het ongemak’, zegt directeur Jan Nijhuis, die overigens zelf ook heel af en toe, bijvoorbeeld op een stralende zomeravond na een exquise maaltijd, nog wel eens een bolknak opsteekt.

‘Deze nieuwe maatregel is gewoon een logisch gevolg op voorgaande maatregelen van de overheid. Het betreft een cultuurverandering en het duurt weer een tijdje voordat men daaraan gewend is. Wij gaan op locatie Dokterspad in gesprek met medewerkers en studenten om te vragen wat we voor hen kunnen betekenen om óf te stoppen met roken, want dat is het beste natuurlijk, óf om het hanteerbaar te maken. Want het wordt niets als iedereen hier voor school op de openbare weg gaat staan. Zo leggen we de verantwoordelijkheid bij henzelf neer.’

Een aantal jaren geleden vroeg Isala of Landstede MBO aan het Dokterspad eraan mee wilde werken om het gehele Health Innovation Park langs de Ceintuurbaan rookvrij te maken. ‘Dat is natuurlijk een geweldig idee en de gemeente wil zoiets ook wel, maar het is heel lastig te handhaven. Wellicht is het een volgende stap om het gebied van Isala tot en met het Rechterland helemaal rookvrij te krijgen. Dat zou natuurlijk prachtig zijn.’

‘Iedereen moet zelf bepalen of hij stopt of niet’

Teamleider Veilig & Beschermd Joost Wiggers en docent en kwaliteitsmedewerker Marloes de Vos werken aan de Fuchsiastraat in Zwolle. Ze besloten om met ingang van dit schooljaar te stoppen met roken. ‘Niet specifiek vanwege de nieuwe maatregel, maar vooral omdat mijn dochters van vier en zeven jaar indringende vragen gingen stellen’, zegt Joost. ‘”Papa, word je ziek omdat je rookt? Ga je dood?” Dat was voor mij de druppel.’ Marloes knikt. ‘Mijn kinderen van tien en acht vinden het ook heel slecht. Bovendien vind ik het gewoon ook héél gênant: roken. Echt heel gênant. En totaal niet sexy. Zit je op de veranda te blauwbekken. Of op de camping uit het zicht achter de tent te roken. Ik was net Hiawatha bij zijn wigwam met die rookwolken.’

 ‘Ik vind het gewoon ook héél gênant: roken. Echt heel gênant. En totaal niet sexy’

Joost en Marloes rookten op school altijd samen met de rookcollega’s. ‘Dat was erg gezellig en ontspannen, moet ik zeggen’, vertelt Joost. ‘Een peuk op z’n tijd werkt zeer relaxed.’ Marloes is het ermee eens. ‘Ik miste het in het begin en heb in de vierde week nog een e-sigaret gekocht. Maar nu gaat het heel goed.’ ‘Stoppen met roken is natuurlijk het beste wat je kunt doen, maar er moet niet te makkelijk over worden gedacht’, zegt Joost. ‘Ik heb begrepen dat zowel medewerkers als studenten er hulp bij kunnen krijgen.’ Hij en Marloes hebben het op hun eigen manier gedaan. ‘Het is prettig om tegelijk met iemand anders te stoppen. Verder is het belangrijk om een duidelijk eind- en beginpunt te bepalen, zoals na de zomervakantie.’ Het voelt goed, vinden ze allebei. ‘We zijn er best wel trots op. We kunnen het aanraden om te stoppen, maar iedereen moet dat voor zichzelf bepalen.’

‘Het valt me hartstikke mee’

De schoolterreinen van het Ichthus College aan de Jan Ligthartstraat in Kampen zijn sinds 1 januari al helemaal rookvrij. ‘Drie jaar geleden had ik ook al eens geprobeerd om alles rookvrij te krijgen’, zegt teamleider Louwerens Mulder. ‘De rokers verplaatsten zich echter naar de buurt, die daar last van bleek te hebben. Daarna gedoogden we het roken onder de Villa, het gebouw waar de leerlingenzorg plaatsvindt.’

Louwerens startte in april vorig jaar met het informeren van ouders over de wetgeving met betrekking tot rookvrije schoolterreinen. ‘Daarbij presenteerden we een stappenplan. Na de zomervakantie hebben we het weer vermeld in de nieuwsbrief. We zijn in overleg gegaan met de collega-rokers, ongeveer twaalf van de honderd, om te vragen wat ze nodig hadden om ermee te stoppen. De meesten gaven aan dat het hun eigen probleem was en dat ze voor zichzelf wel een oplossing zouden zoeken.’

‘Een afscheidsrookfeest vonden ze maar niets: vieren dat ze iets niet meer mochten’

Ook met de rokende leerlingen, zo’n vijftig in totaal, ging Louwerens in gesprek. ‘Ze vroegen meteen wat de sancties zijn en ze wilden op de millimeter af weten waar het wel en niet mag. Ik heb hen verteld dat er geen sancties zijn, maar dat ik verwacht dat ze in alle redelijkheid hun verantwoordelijkheid zouden nemen. Ook heb ik voorgesteld om een groot afscheidsrookfeest te organiseren, maar dat vonden ze maar niets: vieren dat ze iets niet meer mochten.’

Louwerens ging ook met de wijkbewoners in gesprek. ‘In december hebben we uitgelegd wat we van plan waren. De wijkbewoners vroegen of we geen plekje voor die kinderen konden creëren, ze wilden eigenlijk een soort kooi. Ik heb uitgelegd dat dat dus niet kon op het schoolterrein en ik heb hen herinnerd aan hun eigen jeugd en hoe ze het toen ervaren zouden hebben om betutteld te worden.’ Inmiddels staat er een hek om de villa. De gemeente heeft op verzoek van Louwerens een in onbruik geraakte bushalte met bankjes waar naar hartenlust werd gepaft, verwijderd. ‘In het begin heb ik heel af en toe een rokende leerling aangesproken, maar verder gaat het prima. Ook uit de buurt heb ik geen klachten gekregen. Het valt me hartstikke mee! Mijn advies? Vroegtijdige en duidelijke communicatie met alle doelgroepen. En niet met het vingertje zwaaien, maar de mensen wijzen op hun verantwoordelijkheid.’

‘We hebben een voorbeeldfunctie’

Ook de locatie VIA van het Ichthus College is inmiddels helemaal rookvrij. ‘Het is hier een stuk makkelijker dan aan de Jan Ligthartstraat’, zegt teamleider Mirian Molenveld. ‘Onze school staat niet middenin een wijk, de rokers kunnen hier gewoon het park in. Wij hebben de plannen in goed overleg afgestemd met het Almere College, zo gaan we met elkaar om. Op het vmbo wordt statistisch gezien meer gerookt dan op havo en vwo, ik denk dat wel een derde tot de helft van de leerlingen rookt. De ouders vinden het vaak oké. Sterker nog: je moet hen er zelf ook op wijzen om tijdens ouderavonden niet te roken.’

Mirian Molenveld

In het begin was het voor iedereen even wennen. ‘We hebben de antirookborden strategisch bij alle ingangen geplaatst. De conciërge gaat ze nog hufterproof in een soort betonconstructie gieten, want ze worden steeds omgegooid en verplaatst. Verder moet je de leerlingen vanaf het begin consequent op de nieuwe regel wijzen. Leerlingen die in overtreding zijn, spreken we aan. Laatst confronteerde ik een jongen die al op het schoolterrein een sigaret in zijn mond had. Hij zei: “Ja, maar ik heb hem nog niet aan, mevrouw!” Waarop ik zei: “De volgende stap is dat je ook het goede voorbeeld geeft aan de jongere leerlingen.” Het is het beste om er in alle redelijkheid mee om te gaan, of om het met humor op te lossen. Verder moet je het visueel maken, overal goed aangeven dat er niet gerookt wordt.’

Mirian weet niet of de nieuwe maatregel gaat werken op de weg naar een rookvrije generatie. ‘Ik vind vrijheid van keuze belangrijk. Maar daarnaast ben ik van mening dat we in het onderwijs het goede voorbeeld moeten geven. Dus wat mij betreft is het andersom: ik zou het gek vinden als we op school zouden tolereren dat kinderen roken.’

‘Mega betuttelend’

Wopke Lap, instructeur gezondheidszorg bij Menso Alting, rookt inmiddels zo’n jaar of 35. ‘Aan de Fuchsiastraat sta je tussen de studenten te roken, er is geen andere plek. We moeten nog zien hoe het straks gaat wanneer de rokers ergens in de wijk een plek moeten zien te vinden. Dan gaan ze wellicht richting revalidatiecentrum, of ze gaan rondjes lopen om de school.’ Hij staat totaal niet achter de maatregel.

Wopke Lap

‘Natuurlijk ben ik voorstander van een rookvrije generatie. Maar ik vind de manier waarop het nu weer gebeurt mega betuttelend. Er zijn ook andere, gestroomlijnder wegen om hetzelfde effect te bereiken. Bovendien vind ik het eenzijdig als het gaat om gezondheidsbevordering. Dan moet je ook energiedrankjes verbieden. Dan moet je de medewerkers ook niet tijdens de vrijdagmiddagborrel op school alcohol verstrekken, terwijl ze nog naar huis moeten.’ Hij weet nog niet wat hij in augustus gaat doen. ‘Ik denk dat ik overdag prima zonder een sigaret kan. Maar er zullen studenten en medewerkers zijn die dus net buiten het hek op de stoep gaan staan roken, dat is ook geen mooi plaatje.’

Opvoeding en handhaving

In Harderwijk willen adjunct-directeuren Irma Gelderblom en Robbert Boonk vooral inspelen op de preventieve kant van het antirookbeleid. ‘Daarbij gaat het om goede communicatie en voorlichting’, zegt Irma. ‘Twee teams hebben inmiddels Tactus uitgenodigd om gastlessen te geven, daar waren ze zeer tevreden over. Medewerkers en studenten kunnen met deze organisatie in gesprek gaan en ze kunnen trainingen volgen. We overwegen een structurele samenwerking met Tactus aan te gaan.’

Irma Gelderblom en Robbert Boonk

‘Enerzijds moeten we aan opvoeding doen, anderzijds aan handhaving’, zegt Robbert. ‘We proberen goede afspraken te maken, maar desalniettemin blijft het lastig. We willen niet dat de mensen op een kluitje een halve meter buiten het eigen terrein gaan staan.’ Bij elk gebouw is de situatie weer anders. ‘Hier hebben we nog een plein, maar de Techniek Academie aan de overkant en de locatie in Lelystad grenzen rechtstreeks aan de openbare weg’, zegt Robbert. ‘Kranenburg is een ruim, omheind terrein, waar je heel eenvoudig in de bosjes een sigaret kunt opsteken. Daar wordt ook meer gerookt dan elders, dus de handhaving zal daar ook pittiger zijn.’

‘We willen graag een gezonde school zijn’

Hoe er gehandhaafd gaat worden, is nog de vraag. ‘Onze facilitair manager is in overleg met conciërges en handhavers over de aanpak, ze zijn er nog niet uit. Verder willen we nog in gesprek met de buurt.’ Hoe lastig het ook is, Irma en Robbert staan achter de nieuwe maatregel. ‘We doen het niet alleen omdat het een wettelijke verplichting is’, zegt Irma. ‘We willen gewoon ook graag een gezonde school zijn, waar sport en bewegen even belangrijk is als gezond eten en niet roken. We gaan ervan uit dat het gaat lukken. Op een gegeven moment hoort roken er gewoon niet meer bij.’

‘Ik ben geen crimineel’

Lotte Meijer doet de opleiding Facilitair Medewerker in Zwolle aan de Fuchsiastraat. ‘Ik ben twintig en rook al een jaar of acht, negen. Eigenlijk wil ik altijd wel stoppen, maar het is er nog niet van gekomen. Ik ben nu van plan om tijdens of na mijn stage op Texel te stoppen. Daar ga ik vier maanden werken in de horeca.’ Ze hoest. ‘Rokershoestje’, verklaart ze.

Lotte Meijer

‘Roken is een gewoonte, meer is het eigenlijk niet. Vooral dat eerste sigaretje ’s ochtends is heerlijk. Maar ik kan me voorstellen dat het voor niet-rokers vervelend is om door de walm te moeten lopen om de school binnen te komen. Dus het lijkt me wel logisch dat we niet voor de deur moeten gaan staan roken. Maar verplaats ons niet naar de wijk, want daar krijg je overlast van. De wijk zit echt niet op ons te wachten. Schop me niet van het schoolplein, want ik heb net zoveel recht om daar te zijn als ieder ander. Ik ben geen slecht mens, ik ben geen crimineel!’

‘Roken socialiseert. Het is altijd gezellig en informeel’

Lotte denkt dat de maatregel niet werkt. ‘Je verplaatst het probleem niet alleen, je verergert het zelfs. Ik denk dat niemand door deze nieuwe regel stopt met roken. Sterker nog: ik word van de betutteling alleen nog maar opstandiger. Dat je juist blijft roken terwijl je misschien wel had willen stoppen.’ Ze steekt een sigaret op, nu het nog kan. ‘Weet je, roken socialiseert. Rokers kletsen met elkaar, of ze nu 80 of 20 zijn, of het nu docenten of studenten zijn, het is altijd gezellig en informeel.’ Ze weet nog niet of het stoppen tijdens of na de stage gaat lukken. ‘Ik ben er nog niet zo mee bezig.’

Exit het Nicotarium

‘De nieuwe maatregel is een zegen en een vloek’, stelt teamleider René Reith van TalentStad. ‘Natuurlijk moeten we meewerken aan de rookvrije generatie. Maar hoe we dat moeten aanpakken, is heel lastig. Toen ik hier in 2014 kwam, was er net een nieuw antirookbeleid ingevoerd. Met als gevolg dat in de pauze een man of vijftig het terrein afliep en zich in de wijk ging ophouden, met alle gevolgen van dien.’ Dat moest anders.

René Reith

‘Vervolgens hebben we een stevig ontmoedigingsbeleid ingevoerd. Roken is nu niet verboden, maar alleen leerlingen met een toestemmingsverklaring van hun ouders mogen met een speciaal pasje roken in het ‘Nicotarium’: een speciale rookruimte achter het gebouw. Daarmee hebben we alles onder controle, en daardoor heb je er ook zicht op.

 ‘De regel is een zegen, maar de uitvoering is een vloek’

De nieuwe regel is lastig, want we zijn verplicht om die controle weer uit handen te geven. De leerlingen moeten weer de wijk in en waar ligt dan onze verantwoordelijkheid als school zijnde? En hoe gaan we het handhaven? De regel is een zegen, maar de uitvoering is een vloek. Verbieden is belangrijk, maar opvoeden is nog belangrijker. Dat is echter lastig. Zien roken doet roken en veel leerlingen roken omdat hun ouders roken. We kunnen op school nog zo gezond bezig zijn, het is heel lastig als dat elders knetterhard ontkracht wordt. Je moet de omgeving ook mee zien te krijgen.’ René weet nog niet precies hoe het zal gaan lopen. ‘Misschien maak ik het wel veel groter dan het is en valt het allemaal mee. Ik hoop het van harte.’

Landschap Roken & Genieten

‘Landstede is weer het braafste jongetje van de klas’, vindt docent Cora Zomer van Landstede MBO in Raalte. ‘Het hoeft pas in 2020, maar hier moet het al in 2019. Maar goed. Wij staan links van het gebouw te roken, buiten onder de overkapping. Het is een ontmoetingsplek waar iedereen met elkaar in gesprek gaat. Niet-rokende collega’s komen vaak voor de gezelligheid bij ons staan. Als je dat wegneemt, maak je inbreuk op de leefsfeer. Eigenlijk zou je er juist een Landschap bij moeten creëren: Roken & Genieten. In de personeelskamer zit ieder team aan z’n eigen tafel, integratie is er niet meer bij.’ Zo’n tien tot vijftien collega’s roken er volgens Cora in Raalte.

Cora Zomer

‘Ik weet niet wat we na augustus gaan doen, we moeten zelf maar een oplossing bedenken, vermoed ik. Waarschijnlijk wordt het de parkeerplaats. Of mensen gaan aan de wandel, zijn de omgeving tot last en komen te laat. Kijk, ik vind het prima dat Landstede Groep zich als een Gezonde School profileert. Roken is niet gezond, maar het is wel een uitlaatklep. In mijn beleving doe je als werkgever mensen tekort als je ze dat afneemt.’ Ze wacht af wat er gaat gebeuren. ‘Ik vraag me af hoe handhaving zal plaatsvinden en hoe de toonzetting zal zijn. Ik vraag me ook af wat eigenlijk wel en niet terrein van Landstede Groep is. Als het geen eigen grond betreft, wil ik wel het gesprek aangaan.’

‘Terreinen rookvrij; nu de mensen nog’

Robert Van Overvest, adjunct-directeur van de creatieve MBO-opleidingen in Zwolle, heeft met drie verschillende locaties te maken: Rechterland, Stadionplein en Dokterspad. ‘Per locatie verschilt de situatie. Aan het Rechterland heb je met meerdere scholen en eenheden te maken, waarbij het beleid voor iedereen hetzelfde moet zijn. Op het Stadionplein ben je op openbaar terrein zodra je de deur uit loopt. En op het Dokterspad passen we ons aan, aan de invulling van het beleid van de directeuren aldaar.’ Robert kan zich vinden in de maatregel.

‘Maar als je de pleinen en terreinen rookvrij hebt, zijn de mensen dat nog niet. Terwijl dat juist de bedoeling is. Dus we moeten ons richten op communicatie, training, opleiding en scholing om zoveel mogelijk mensen van het roken af te helpen. Dat past uitstekend in de ambities tot een gezonde en actieve leefstijl van Landstede Groep. We leiden jongvolwassenen op voor een beroep, voor het vervolgonderwijs, maar vooral ook in persoonsvorming en voor burgerschap. We willen een gezonde leefstijl bijbrengen en uitstralen, en roken valt daar buiten. Het is waardevol om op deze manier het bewustzijn op gang te brengen en een logische nieuwe stap in de maatregelen die worden getroffen op weg naar een rookvrije generatie. Niet-roken op schoolterreinen zal net zo normaal zijn als niet-roken in vliegtuigen, treinen, ziekenhuizen, concertzalen, luchthavens en andere openbare ruimten.’

‘We moeten ons richten op communicatie, training, opleiding en scholing’

Twee jaar geleden is op het Stadionplein op het openbare terrein nog een dug-out geplaatst voor de rokers. ‘Daar zijn we voortdurend in overleg met de medehuurders van het Stadioncomplex, waar ook facilitaire zaken worden besproken. We doen als het ware een appèl op het goede noaberschap van de studenten en medewerkers en verzoeken hen vriendelijk maar dringend om op andere plekken dan voor de ingang van de winkels te roken. De toonzetting van het gesprek is belangrijk, met het vingertje wijzen werkt averechts.’ Het gaat Robert om de uitstraling. ‘Van harte welkom bij Landstede, je mag hier zijn wie je bent, en om een veilige school te kunnen zijn heb je afspraken, waardering en een paar huisregels nodig. Roken hoort niet bij een school waarin gezondheid en veiligheid deel uitmaken van de ambities en waarden. Op alle schoollocaties doen we dat zo.’