Bij Agora bepaalt de leerling het reisdoel, de docent de weg ernaartoe

De leerlingen bij Agora beginnen elke dag om 9.00 uur in het startlokaal met hun coachgroep. Samen debatteren ze over een item in het journaal of bekijken een inspirerend filmpje naar aanleiding van een thema dat een medeleerling aandraagt. Daarna nemen ze met hun m hun persoonlijke lesrooster door en gaan aan de slag. Soms met rekenen of taal, soms met hun challenge. 

De ziel van een gekloond schaap

Challenges zijn uitdagingen, doelen die leerlingen willen bereiken. Meer dan de helft van hun challenges doen de leerlingen samen. Van een internetgame leren maken, onderzoek doen naar het spierstelsel van een paard tot een motorblok reviseren en onderzoeken of een gekloond schaap een ziel heeft. Ook gingen 34 leerlingen tien dagen naar school in Barcelona, waarbij de leerlingen de contacten legden en de hele reis organiseerden: het kan allemaal. Leidend is hun nieuwsgierigheid.

‘We gebruiken wat effectief is om te leren’

Sjef Drummen (foto), bevlogen co-founder van het in 2014 gestarte unieke gepersonaliseerd - of zoals hij het liever noemt - autonome leerconcept: ‘Vooraf geven de leerlingen aan waarom ze deze challenge willen en wanneer ze klaar zijn. Anders kan de docent (meester genoemd bij Agora, red.) er niet op coachen. Vaak zijn leerlingen met zes, zeven challenges tegelijk bezig die ze steeds afwisselen. Sommige challenges duren een halve dag, andere zes weken. De leerlingen zoeken informatie, houden interviews, volgen workshops, doen een cursus of gaan op bedrijfsbezoek: we gebruiken alles wat effectief is om te leren. Onderweg komen leerlingen de kennis tegen die ze nodig hebben om de wereld te snappen.’ 

Vijf werelden

Die wereld is belangrijk op Agora. Drummen: ‘Daar leiden wij kinderen voor op. Een brede oriëntatie is dan ook belangrijk.’ Agora doet dat door middel van vijf werelden: een spirituele (zingeving), sociaal-ethische, wetenschappelijke, kunstzinnige en een maatschappelijke. Het zijn verschillende manieren om anders tegen een leervraag aan te kijken. ‘Is een kind alleen maar bezig met bètachallenges? Dan wil de docent dat hij de volgende challenge bekijkt vanuit de kunstzinnige of sociaal-ethische kant.’ 

Kritiek op het concept

Er is ook kritiek op het concept. Agora zou te vrijblijvend zijn, te veel gericht op de individuele ontwikkeling en leerlingen zouden er alleen dingen doen die ze leuk en makkelijk vinden. Het stoort Drummen. ‘Het is kritiek van mensen die niet snappen wat wij doen. Autonoom leren is niet hetzelfde als vrij leren. Het is vrij in de zin van dat de leerling aangeeft wat hij wil met zijn leven en daar bepaalde ideeën over heeft. Hij bepaalt dus niet zelf wat hij leert, zijn persoonlijke leervraag staat centraal. Daarbij is hij verantwoordelijk voor zijn eigen ontwikkeling, wij leren hem niks. Zijn docent, zijn vaste coach, zoekt bij die leervraag het ideale leerproces. Oftewel: de leerling bepaalt het reisdoel, de docent bepaalt als gids de weg ernaartoe.’ 

Kinderen ongelijk behandelen

Ook het tweede kritiekpunt weerlegt Drummen. ‘Ons onderwijs is absoluut niet individueel! Wij behandelen elk kind ongelijk, maar dat is wat anders. Dat doe je thuis toch ook? Omdat elk kind anders leert, leveren wij maatwerk met een eigen leerroute, die past bij de ontwikkeling van het biografisch perspectief van een kind.’ Hij illustreert: ‘Een timide meisje moet wat pittiger worden terwijl de stuiterende jongen meer moet luisteren.’

Ook de ouders hebben een belangrijke rol. Zij denken - samen met de docent en hun kind - mee over de leerroute en geven masterclasses. ‘We verwachten dat ze elk jaar twee dagdelen meedoen en dat ze naar de zevenwekelijkse communitybijeenkomsten gaan, waar we elkaar feedback geven. Wat daar dan opvalt, is dat ouders vooral interesse hebben voor de andere kinderen.’ 

Enthousiast leren

‘En “leuk” is subjectief, vervang dat door “betekenisvol”. Autonoom leren moet betekenisvol zijn voor een kind, anders heeft het geen zin. Traditionele scholen bepalen wat kinderen moeten leren, dat demotiveert. Wat ze leren is irrelevant, relevant is dat ze enthousiast leren. Dat motiveert.

Dat Agora makkelijk zou zijn: leerlingen halen hier een vmbo-, havo- of vwo-diploma. We starten er weliswaar niet mee, maar werken wel toe naar een curriculum omdat leerlingen nu eenmaal een toegangsbewijs nodig hebben voor een vervolgopleiding. Voor de leerlingen is dat diploma een noodzakelijk kwaad, maar ze snappen dat ze het nodig hebben.’ 

Cadillac of aquarium

Leerlingen kunnen aan hun challenge werken in het Agora-thuishonk, een open vleugel waar alle 180 Agora-leerlingen een eigen, zelfingerichte, plek hebben. Dat kan een simpele tafel met stoel en laptop zijn, een bureau van boeken, een Cadillac uit 1969 of een aquarium. Zonodig kunnen leerlingen naar het atelier, het restaurant, de bakkerij of de klimwand elders in het gebouw. Maar bijvoorbeeld ook naar een ziekenhuis als een leerling een arts wil spreken.

Hoogleraren en expertcoaches

Na de middagpauze is er altijd een half uur silence. Leerlingen mogen dan zelf weten wat ze doen: lezen, mediteren, slapen... maar digitale middelen zijn verboden. Wie na dat half uur een kijkje neemt in het thuishonk ervaart nog steeds stilte: iedereen is bezig met leren.

Regelmatig volgen de leerlingen workshops. Over 3D-printen bijvoorbeeld, of politiek en geheugen. Drummen: ‘Het zijn de ouders en andere deskundigen in ons netwerk die deze masterclasses geven. Zo is een hoogleraar sterrenkunde hier drie dagen geweest om een jongen van twaalf te begeleiden. Dat is toch geweldig? Om snel contact te kunnen leggen, bouwen de leerlingen nu een app.’

Ook bezoeken de leerlingen vaak - vrijwillig - presentaties van medeleerlingen die challenges hebben afgerond. En dan zijn er nog gesprekken met expertcoaches, bijvoorbeeld over klassieke talen. Drummen: ‘Voor de profielvakken schakelen we expertcoaches in die één dagdeel per week op Agora zijn. Leerlingen kunnen zelf met hen afspreken.’ 

Dagelijks drie uur overleg

Om 14.30 uur is de dag op Agora voorbij. Voor de Agoriaanse docent, die elk vijftien kinderen onder hun hoede hebben, geldt dat niet. Zij overleggen dagelijks drie uur met elkaar: van 8.00-9.00 uur en tussen 14.30-16.30 uur.

Drummen verklaart: ‘We moeten op dagniveau kijken of alle “recepten” nog werken. Dat betekent constant bijstellen. En wat nu nodig is, gaat voor structuur. Heeft een vader van een leerling een ernstig auto-ongeluk gehad? Dan is leren even lastig en moeten we zijn recept veranderen.’ Maar ook praktische zaken, zoals een barbecue of een congresbezoek, staan op de agenda. 

Geen afrekencultuur

Naast het dagelijkse contact heeft een docent elke week minimaal één coachgesprek van een half uur met zijn leerlingen. De leerprocessen en resultaten, inclusief buitenschoolse activiteiten, worden in een digitaal portfolio vastgelegd. Cijfers krijgen de leerlingen niet, behalve bij examens. Drummen: ‘Wij kennen geen afrekencultuur. Het oordeel van de begeleidende docent, samen met dat van de ouders, is leidend. Zij weten wel of een kind een zeven of een acht waard is voor Engels. Zo vinken we onderweg, zonder dat de leerling het merkt, de gerealiseerde curriculumdoelen af. Bedoeling is om de eindtermen ook te vertalen in challenges, zodat leerlingen op een Agoriaanse manier examen kunnen doen.’ 

Radicaal loslaten

Het radicaal loslaten van het traditionele schoolsysteem was noodzakelijk volgens Drummen: ‘Je kunt ook niet half-zwanger zijn. Bovendien: een systeem dat niet voorkomt dat het mensen benadeelt, deugt gewoonweg niet. Als de resultaten achterblijven, ligt dat nooit aan het kind.’

Ook de leervraag van de 21e eeuw wordt volgens Drummen in het huidige systeem - waarbij kennis van de wereld in stukjes (lees: vakken) is gehakt - niet beantwoord. ‘De wereld van nu vraagt om flexibele, creatieve, inventieve mensen met een groot aanpassingsvermogen die zelf keuzes kunnen maken.’ Onder andere wetenschappelijke inzichten ondersteunen volgens Drummen de fundamentele keuze op Agora om ‘alleen dat te doen wat goed is voor de ontwikkeling van het kind’. 

Kritische burgers

‘Wij leiden kinderen op tot kritische burgers. Dat willen ze ook: er is geen kind dat niet goed wil worden. We leren ze al in de onderbouw discipline, eisen aan zichzelf stellen, reflecteren - dat is de kern van leren - en hun talenten te ontwikkelen. Zo krijgen ze zelfvertrouwen en zelfinzicht, waardoor ze in de bovenbouw motivatie krijgen om te leren. Maar de leerling bepaalt de hoogte van de lat, wij garanderen een minimum: het basisschooladvies en de Cito-score geeft het beginniveau aan waar het kind nooit onder komt.’ 

Ballotagecommissie

Kampte Agora ook met opstartproblemen? ‘Jazeker, maar om in het paradijs te komen, moet je door de woestijn’, zegt Drummen. Sommige ouders haalden hun kinderen bijvoorbeeld van school: zij konden niet geloven dat kinderen zonder huiswerk goed kunnen worden.’

Een andere uitdaging is het vinden van goede Agora-docenten. ‘Wij hebben een heel strenge selectieprocedure met een ballotagecommissie van leerlingen, zij zoeken de coaches uit. Je moet onder andere veel inzicht hebben in leerprocessen en psychologie van kinderen, kennis hebben van scrumtechnieken en feedback kunnen geven. Vakkennis blijft wel belangrijk, maar meer op de achtergrond en ter inspiratie.’

Drummen besluit: ‘Met elkaar moeten we ons voortdurend afvragen of we de goede dingen doen en wat we nog beter kunnen doen. Dat vraagt van iedereen een altijd aanwezig fingerspitzengefühl. Maar het loont: Kinderen zien hier op tegen de weekenden en de vakanties.’

Agora-concept in andere plaatsen

Agora begon met 34 leerlingen en telt inmiddels zo’n 180 leerlingen, 200 is - vanwege het overzicht - het maximum voor een Agora-groep. Komend schooljaar doen de eerste vijftien Agoraleerlingen examen (negen vmbo’ers, zes havisten) en stappen de 420 leerlingen van Nikée, waar Agora onderdeel van is, over op gepersonaliseerde leerplekken. Daarnaast verspreidt het Agora-concept zich over Nederland. Zo start het onder meer in Culemborg en Groesbeek. 

Over Agora

Agora is een learning community. Een plek die niet segregeert, waar kinderen elkaar ontmoeten en in verbinding zijn met de wereld. Wat kenmerkt Agora:

• persoonlijke leerroutes;
• leerlingen zijn zelf verantwoordelijk voor hun ontwikkeling;
• Agora-meesters (of schoolmoeders/-vaders), net als bij het middeleeuwse gildensysteem;
• autonoom team met een vast budget, maar is autonoom in de besteding ervan;
• ouders zijn intensief betrokken;
• zittenblijven kan niet;
• diplomagarantie op instroomniveau.

 
Er is/zijn geen:

• klassen, maar heterogene coachgroepen;
• vakken en lesboeken/-methoden, maar challenges;
• instructielessen, maar 1-op-1 coaching;
• huiswerk: leren gebeurt altijd en overal;
• toetsen en cijfers (m.u.v. examens): de meester oordeelt.