Het klinkt zo vanzelfsprekend. Zorgverleners moeten zich verplaatsen in zorgvragers. Al is het maar voor een dag. Want door zelf te ondervinden hoe het is om zorgafhankelijk te zijn, kunnen zij hun ervaringen omzetten naar meer gericht en beter zorgaanbod. Met exact dit doel voor ogen opende het zorg-ethisch lab op woensdag 6 april haar deuren. Hier kunnen zorgverleners én studenten zich een dag lang inleven in de wereld van de zorgvragers.
De deelnemers op de foto's zijn niet dezelfde deelnemers als in deze reportage.
Donderdag 19 mei, 07.44 uur. In de woonkamer van het zorg-ethisch lab in Woonzorgcentrum De Venus in Zwolle zitten negen mensen aan een grote tafel. Hoewel gezond, nemen ze vandaag de rol van patiënt aan. De één transformeert in een 85-jarige moeilijk verstaanbare en incontinente Iraakse vrouw, de ander heeft een dwarslaesie en kan niets met zijn linkerarm en weer een ander heeft een licht verstandelijke beperking en zit in een rolstoel.
Termen als ADL, MRSA en CVA vliegen over tafel, alle aanwezigen zijn als professional, mantelzorger of docent werkzaam in de gezondheidszorg. De simulanten reageren een beetje lacherig op alle lichamelijke ongemakken die trainer Yfke Nawijn van revalidatiecentrum De Vogellanden op grote flap-overs schrijft. Ria Blokzijl, werkzaam bij Landstede en projectleider van het zorg-ethisch lab, benadrukt nog eens de serieuze insteek van deze dag. ‘Van acht tot vier zijn jullie ook echt deze patiënten. Zorg ervoor dat je de hele dag in je rol blijft, zodat het leereffect voor jezelf en de studenten zo groot mogelijk is.’
07.58 uur. In de personeelskamer naast de woonkamer praten zeven studenten van Landstede en het Alfa College wat zenuwachtig met elkaar. Vandaag zijn zij de zorgverleners. Van medestudenten hebben ze al gehoord wat ze ongeveer kunnen verwachten. Het belooft een zware dag te worden.
Ria komt binnen en hangt de flap-overs op de muur. De studenten kijken vol belangstelling naar de patiëntprofielen. Bepaalde ongemakken kennen ze van stages of bijbaantjes, andere zaken zijn minder bekend. Ria stelt hen gerust. ‘Vandaag worden jullie niet beoordeeld. Het gaat erom hoe je met de simulanten omgaat, hoe je hen benadert en behandelt. Wat, hoe en wanneer je iets doet, mogen jullie onderling afspreken. Vandaag voeren jullie de regie.’ En dus verdelen de studenten de patiënten onderling en trekken de witte jassen met naamplaatjes aan.
08.10 uur. Terwijl de studenten aan de slag gaan, vertelt Ria over het hoe, wat en waarom van deze zogeheten “inleefsessies”. ‘De maatschappij verandert in rap tempo en ook de zorg verandert mee. Zorgvragers hebben andere behoeften en worden bovendien mondiger. Zorgverleners moeten weten welke behoeften er leven, zodat zij hierop kunnen inspelen en de zorg kunnen verbeteren waardoor de patiënttevredenheid toeneemt. Daarom hebben diverse onderwijsinstellingen, zorgorganisaties, zorg-technologische bedrijven en overheden in de regio Zwolle de handen in elkaar geslagen en het Zorgtrainingscentrum in het leven geroepen.’
Dit Zorgtrainingscentrum leidt studenten, professionals, mantelzorgers en docenten op voor de zorg van de toekomst. De veranderingen in de zorg worden levensecht geoefend in drie labs: een zorg-technisch lab voor technologische innovaties, een wijkzorglab en dit zorg-ethisch lab, waar ethiek en omgang met de cliënt centraal staat.
Ria: ‘Goede zorg staat of valt met patiënttevredenheid, dus de beleving van de patiënt en de manier waarop hij wordt benaderd door de zorgverlener. En juist op dat vlak moeten en willen we een slag maken. Daarom vinden we het zo belangrijk dat professionals, mantelzorgers, maar ook docenten als simulant ervaren hoe het is om afhankelijk te zijn van zorg. En als toekomstige zorgverleners kunnen studenten hier op hun beurt leren omgaan met de behoeften van de patiënten.’
10.46 uur. Jelle Brink en Shirley Beuving genieten buiten van hun pauze. Alle negen patiënten zijn gewassen en aangekleed en hebben ontbijt gehad. Hoewel niet alles vlekkeloos verliep, is de kop eraf. Jelle: ‘Vooraf had ik mijn bedenkingen. We hebben wel vaker oefendagen met simulanten, maar die vallen vaak uit hun rol. Dat is vandaag zeker niet het geval. Alle simulanten nemen hun rol zeer serieus en dat zorgt ervoor dat ik me als zorgverlener ook goed in deze situatie kan verplaatsen.’
Shirley is het met Jelle eens. ‘Het is realistischer dan ik vooraf had gedacht. Tijdens het wassen en aankleden van een van mijn patiënten sprak ik met hem over zijn leven. Dat gesprek kwam overeen met het contact dat ik normaal ook met patiënten heb. Door met een patiënt te praten, leer ik hem kennen en vertelt hij eerder tegen welke zaken hij aanloopt.’ Jelle: ‘Het onderlinge contact zorgt ervoor dat de drempel verdwijnt en dat je meer tegen elkaar durft te zeggen. Dat is gewoon super belangrijk in de zorg. En dat merk je hier ook weer.’
11.13 uur. In kamer 15 zit Richard van der Molen (56 jaar) op bed. In het dagelijks leven is hij directeur van Landstede in Raalte, maar vandaag is hij een 70-jarige vergeetachtige man met artritis. Vandaar de wandelstok naast zijn bed. Richard: ‘Ik vind mijn rol als simulant best spannend. Ik heb een bloedhekel aan ziekenhuizen en zorginstellingen, maar toch wilde ik vandaag meedoen aan deze inleefsessie. Ten eerste vanwege de zorgopleidingen in Raalte. Ik vind het belangrijk dat we onze studenten opleiden tot goede verpleegkundigen en ik denk dat dit zorg-ethisch lab daar aan kan bijdragen. Hier kunnen studenten in een veilige omgeving dingen uitproberen en daar van leren.
De andere reden waarom ik vandaag hier ben, is dat ik in augustus aan de slag ga bij de opleiding Sport & Bewegen in Zwolle. Onlangs bezocht ik een symposium waarbij werd benadrukt hoe belangrijk beweging is voor zowel jong als oud. Ik wilde met eigen ogen zien wat er op dat gebied op plekken als deze gebeurt. Als onze studenten een repertoire hebben waardoor ze zorgvragers kunnen laten bewegen, draagt dat bij aan de gezondheid en de positieve beleving van patiënten.’
13.47 uur. In de personeelskamer houdt studente Erica Harink samen met twee medestudenten pauze. De sfeer is, ondanks de hectische en zware ochtend, goed. Erica: ‘Ik heb er ook echt lol in. Natuurlijk zijn we de hele tijd druk. En natuurlijk gaat er wel eens iets mis, maar toch heb ik het gevoel dat we het aardig doen. Ik merk dat ik vandaag meer dan anders bezig ben met de vraag wat onze patiënten graag willen. Toen ze bijvoorbeeld aangaven dat ze buiten wilden eten, hebben we dat geregeld. Het eten was wel lauw en de patiënten moesten er lang op wachten, maar toch zijn ze tevreden. Het past bij mijn ervaringen in de thuiszorg. Daar neem ik de tijd om met mensen te praten, zodat er een klik ontstaat en ik weet hoe een patiënt zich voelt en wat hij graag wil. Je bouwt een betere band op en dat zorgt ervoor dat je niet wordt bekritiseerd als je eens een foutje maakt. Daarom is communicatie in de zorg zo belangrijk.’
14.11 uur. In kamer 12 voelt docente Omgangskunde Tineke Ernst (34 jaar) zich enorm eenzaam in haar rol als 93-jarige, slechthorende, slechtziende en gedesoriënteerde vrouw. Om haar profiel kracht bij te zetten, heeft Tineke oordopjes in en draagt ze een bekraste bril, zodat ze nauwelijks iets ziet. Tineke: ‘Ik heb vanaf acht uur vanmorgen al heel wat indrukken opgedaan, zowel positief als negatief. Het viel me bijvoorbeeld heel erg mee toen ik vanmorgen door een vreemde werd aangekleed en naar het toilet werd gebracht. Maar wat me flink tegenviel, was het gevoel van opgesloten zijn. Ik leefde me zo in, dat ik al snel het licht en de ruimte opzocht en zodoende via een aantal gangen ineens buiten stond, terwijl niemand iets had gemerkt. Gelukkig werd ik uiteindelijk gevonden en toen was ik zo blij, ook omdat ik bijna niets kon zien en horen. Ik vind dit experiment prachtig, maar door de intensiteit van deze inleefsessie heb ik al wel een paar keer moeten huilen. Zo’n dag als vandaag werkt echt als een eyeopener. Voor wat betreft mijn werk, maar ook voor mij als mens.’
15.51 uur. Het is druk in de woonkamer. Het is goed merkbaar dat zowel de simulanten als de studenten er klaar mee zijn. Tijdens het kaarten en het spelen van Mens Erger Je Niet wordt er gegaapt en gelachen. En als trainer Yfke binnenkomt en aangeeft dat de inleefsessie er op zit, slaken de aanwezigen een zucht van verlichting. De deelnemers mogen eindelijk hun rol loslaten en voor het eerst kunnen de simulanten en studenten vrijuit met elkaar praten.
Terwijl de rolstoelen, rollators, oordopjes en ja, ook incontinentieluiers worden opgeruimd, heeft Niels van der Lingen kort de tijd om in te gaan op het ethische aspect binnen dit lab. Niels is docent Ethiek aan hogeschool Viaa in Zwolle en wordt net als Yfke trainer in het zorg-ethisch lab. ‘Ethiek is een heel breed begrip. Want wat maakt zorg zorg? Mijn visie is dat zorg het antwoord is op kwetsbaarheid. Ethiek gaat erom dat je patiënten met waardigheid benadert. Waardigheid bij het uitvoeren van handelingen, maar ook in de manier waarop je een patiënt bejegent.
Toen ik zelf deelnam aan een van de eerdere inleefsessies, merkte ik dat niemand aandacht gaf aan de depressieve man die ik speelde. Hoewel ik werd omringd door zorg, werd ik niet gezien. Dat was een heel heftige, maar ook goede ervaring. Hier in het zorg-ethisch lab krijgen zowel de simulanten als studenten behoorlijk wat eyeopeners. Blijf je je focussen op het ziektebeeld van een patiënt, of richt je je op de hele persoon, zodat je echt een relatie opbouwt en zo kunt werken aan de patiënttevredenheid? Dat is de vraag die we hier proberen te beantwoorden.’
16.21 uur. Alle 16 deelnemers van de inleefsessie van vandaag zitten in een grote kring in de vergaderzaal. Tijd voor reflectie. Eerst mag iedereen zijn mooiste en moeilijkste ervaring van vandaag op gele post-its schrijven en op een flap-over plakken. Vervolgens worden de deelnemers in drie groepen verdeeld en geven de simulanten feedback op de aanpak van de studenten. De serieuze toon wordt niet geschuwd. Zo stellen de simulanten dat lang niet alles vlekkeloos verliep. Sommigen moesten een uur wachten voordat ze werden aangekleed. Een incontinente patiënt werd niet gewassen. De patiënten konden horen hoe de studenten op de gang over hen spraken. En te vaak verlieten de studenten de kamers zonder duidelijk aan te geven wanneer ze weer terug zouden komen.
Aan de andere kant hebben de studenten ook veel goeds laten zien. Ze overlegden onderling goed en luisterden naar de patiënten, zodat zij bijvoorbeeld buiten konden eten. Veel sympathie was er voor de studente die af en toe haar arm op de rug van een patiënt legde tijdens een gesprek.
18.42 uur. Ria maakt een groepsfoto, waarna de studenten hartelijk afscheid nemen van de simulanten. Zij gaan samen met trainer Betty Engelsma, docent Omgangskunde bij Landstede, nabeschouwen. De inleefsessie was mooi, zwaar, heftig en leerzaam voor de simulanten. Hoewel de indrukken nog vers zijn, weet iedereen nu al hoe ze de ervaringen van vandaag verwerken in hun professionele werkzaamheden.
Ria is zichtbaar tevreden. ‘Op meerdere fronten. Ik zie dat het zorg-ethisch lab aansluit op de nieuwe kwalificatiedossiers die voor onze studenten op het hbo en mbo gaan gelden. Daarnaast merk ik dat professionals in de zorg dankzij deze inleefsessies opnieuw kijken naar hun eigen aanpak. Het werkt verfrissend.’
19.58 uur. Moe maar voldaan nemen de simulanten afscheid van elkaar en van het zorg-ethisch lab. Tot aan de zomer vinden hier in totaal negen pilotsessies plaats. Na de zomer is het zorg-ethisch lab gevestigd in de nieuwe locatie aan het Dokterspad, tegenover de hoofdingang van Isala. Ria: ‘Ik ben blij dat vanaf het nieuwe schooljaar dagelijks inleefsessies worden georganiseerd, zodat zoveel mogelijk studenten en zorgprofessionals kunnen ervaren hoe het is om zorgvrager te zijn. Want op deze manier kunnen we samen toewerken naar ons doel, namelijk de zorg in de regio verbeteren.’
Bekijk de kamer in 360°
